Khi nhắc đến đầu tư tài chính, chắc hẳn bạn đã từng nghe tới những thuật ngữ như “chứng khoán phái sinh”, “hợp đồng tương lai”, hay “hợp đồng quyền chọn”. Nghe có vẻ khô khan, khó hiểu và đầy rủi ro? Đừng lo! Trong bài viết này, Ví Thông Thái sẽ giúp bạn hiểu rõ hợp đồng quyền chọn là gì – bằng một cách đơn giản, dễ hiểu như đang kể chuyện.
Hợp đồng quyền chọn (hay Options Contract) là một công cụ rất linh hoạt trong đầu tư. Nó không chỉ giúp nhà đầu tư kiếm lời khi thị trường biến động mà còn là một “lá chắn” hiệu quả giúp giảm thiểu rủi ro nếu sử dụng đúng cách.
Nếu bạn là người mới và đang tò mò về cách hợp đồng quyền chọn hoạt động, bài viết này sẽ là bước khởi đầu hoàn hảo. Hãy cùng khám phá!
1. Hợp đồng quyền chọn là gì?
Nói một cách dễ hiểu, hợp đồng quyền chọn là một thỏa thuận tài chính cho bạn quyền được mua hoặc bán một tài sản nào đó trong tương lai – với mức giá đã được chốt từ trước. Điểm đặc biệt là: bạn có quyền thực hiện hoặc không thực hiện hợp đồng – hoàn toàn không bắt buộc.
Hãy hình dung thế này:
Bạn muốn mua một chiếc điện thoại iPhone 15 với giá 25 triệu đồng. Nhưng vì chưa đủ tiền, bạn nói với cửa hàng:
“Cho tôi đặt cọc 500.000 đồng để giữ mức giá 25 triệu trong vòng 1 tháng. Nếu sau 1 tháng giá tăng lên, tôi sẽ mua theo giá cũ. Còn nếu giá giảm, tôi không mua nữa, và chỉ mất 500.000 đồng cọc.”
Đó chính là cách hợp đồng quyền chọn hoạt động:
- Bạn (người mua quyền chọn) có quyền mua hoặc không mua.
- Người bán quyền chọn thì phải thực hiện giao dịch nếu bạn yêu cầu.
- Phí bạn trả ban đầu (như tiền cọc) gọi là phí quyền chọn.
Vậy nên, hợp đồng quyền chọn vừa có thể giúp bạn chốt lời khi giá đi đúng hướng, vừa giúp giới hạn rủi ro khi thị trường không như kỳ vọng – bởi bạn chỉ mất khoản phí ban đầu.
2. Các loại hợp đồng quyền chọn phổ biến
Trong thế giới tài chính, hợp đồng quyền chọn được chia thành hai loại chính: quyền chọn mua (call option) và quyền chọn bán (put option). Mỗi loại có một mục đích sử dụng khác nhau, nhưng đều dựa trên nguyên tắc chung: người mua có quyền, nhưng không bắt buộc phải thực hiện giao dịch.
2.1. Quyền chọn mua (Call option)
Đây là loại hợp đồng cho phép người mua quyền chọn được mua một tài sản ở một mức giá cố định trong tương lai. Khi bạn mua quyền chọn mua, bạn đang kỳ vọng rằng giá của tài sản đó sẽ tăng lên. Nếu đúng như dự đoán, bạn có thể mua tài sản với giá rẻ hơn giá thị trường và bán lại để kiếm lời.
Ví dụ dễ hiểu: bạn mua quyền chọn mua cổ phiếu XYZ ở mức giá 100.000 đồng/cổ phiếu, thời hạn là 2 tháng, với phí quyền chọn là 2.000 đồng. Nếu sau 2 tháng, cổ phiếu đó tăng lên 120.000 đồng, bạn có thể mua theo giá cũ là 100.000 đồng và bán ra thị trường để lời 20.000 đồng, trừ đi phí đã bỏ ra. Nếu giá không tăng như kỳ vọng, bạn chỉ mất 2.000 đồng phí quyền chọn.
2.2. Quyền chọn bán (Put option)
Khác với quyền chọn mua, quyền chọn bán cho phép bạn bán một tài sản ở mức giá cố định trong tương lai. Đây là lựa chọn phù hợp khi bạn cho rằng giá tài sản sẽ giảm.
Lấy ví dụ: bạn mua quyền chọn bán một hợp đồng hàng hóa ở mức giá 50 triệu đồng, phí là 1 triệu đồng. Nếu sau đó thị trường giảm xuống 45 triệu, bạn có thể bán ở mức 50 triệu theo hợp đồng, và người bán quyền chọn bắt buộc phải mua từ bạn. Như vậy, bạn đã bảo vệ được tài sản khỏi rủi ro giảm giá.
2.3. Khi nào nên dùng call và put?
- Nếu bạn tin rằng giá tài sản sẽ tăng: dùng quyền chọn mua (call option)
- Nếu bạn lo ngại giá sẽ giảm mạnh: dùng quyền chọn bán (put option) để phòng ngừa
Cả hai loại hợp đồng này đều có thể được dùng để đầu cơ sinh lời hoặc bảo vệ danh mục đầu tư khỏi biến động giá quá mạnh. Tuy nhiên, việc sử dụng cần có kiến thức cơ bản về thị trường, vì lựa chọn sai sẽ khiến bạn mất khoản phí quyền chọn đã bỏ ra ban đầu.
3. Hợp đồng quyền chọn hoạt động như thế nào
Hiểu được cách hợp đồng quyền chọn vận hành sẽ giúp bạn tránh được những rủi ro không đáng có và tận dụng được lợi thế của công cụ này trong đầu tư. Nghe thì có vẻ “cao siêu”, nhưng thật ra nguyên lý hoạt động của quyền chọn rất gần gũi với đời sống.
3.1. Cấu trúc cơ bản của một giao dịch quyền chọn
Một giao dịch quyền chọn luôn có hai bên tham gia:
- Người mua quyền chọn: là người trả phí để có quyền thực hiện giao dịch trong tương lai.
- Người bán quyền chọn: là người nhận phí và chịu nghĩa vụ thực hiện giao dịch nếu người mua yêu cầu.
Người mua có quyền lựa chọn, còn người bán có nghĩa vụ thực hiện nếu bị yêu cầu. Chính vì vậy, người bán thường phải tính toán kỹ rủi ro để đưa ra mức phí phù hợp khi tham gia thị trường này.
3.2. Ví dụ dễ hiểu: mua quyền chọn như đặt cọc giữ chỗ
Hãy tưởng tượng bạn thấy một chiếc xe máy đang giảm giá chỉ còn 30 triệu đồng. Tuy nhiên, bạn chưa chắc mình có đủ tiền mua ngay, nên bạn thương lượng với cửa hàng rằng:
“Tôi đặt cọc trước 1 triệu đồng để giữ giá 30 triệu trong vòng 1 tháng. Nếu sau 1 tháng tôi quyết định mua, anh phải bán cho tôi với giá này. Nếu tôi không mua thì coi như mất cọc.”
Trong trường hợp này:
- Bạn chính là người mua quyền chọn
- Cửa hàng là người bán quyền chọn
- Số tiền 1 triệu là phí quyền chọn
- Chiếc xe là tài sản cơ sở
- Giá 30 triệu là giá thực hiện
Khi hết thời hạn:
- Nếu giá xe ngoài thị trường tăng lên 35 triệu, bạn thực hiện quyền để mua với giá 30 triệu, lời 5 triệu.
- Nếu giá xe giảm còn 28 triệu, bạn không mua nữa, chỉ mất 1 triệu cọc. Quyết định là ở bạn.
3.3. Ứng dụng trong đầu tư tài chính
Tương tự ví dụ trên, trong thị trường tài chính, tài sản cơ sở có thể là cổ phiếu, hàng hóa, tiền tệ hoặc chỉ số. Bạn có thể mua quyền chọn mua hoặc bán các tài sản này tùy theo kỳ vọng của mình.
- Khi bạn kỳ vọng giá tăng: mua quyền chọn mua
- Khi bạn kỳ vọng giá giảm: mua quyền chọn bán
Tất cả các giao dịch đều dựa trên việc trả phí trước để sở hữu quyền, và bạn không bắt buộc phải thực hiện nếu thấy không có lợi. Đây chính là điểm khác biệt lớn so với các hình thức đầu tư truyền thống như cổ phiếu hay hợp đồng tương lai.
3.4. Phí quyền chọn – cái giá cho sự linh hoạt
Phí quyền chọn là khoản tiền bạn phải trả ngay từ đầu cho người bán quyền chọn. Dù sau đó bạn có thực hiện giao dịch hay không, khoản phí này không được hoàn lại. Nó chính là “giá của sự lựa chọn” và là yếu tố quan trọng nhất bạn cần cân nhắc khi quyết định mua quyền chọn.
4. Ưu và nhược điểm của hợp đồng quyền chọn
Bất kỳ công cụ tài chính nào cũng có hai mặt – lợi ích và rủi ro. Hợp đồng quyền chọn không phải là ngoại lệ. Việc hiểu rõ ưu và nhược điểm sẽ giúp bạn biết cách sử dụng đúng lúc, đúng chỗ và tránh được những sai lầm phổ biến khi mới tham gia.
4.1. Ưu điểm của hợp đồng quyền chọn
Giới hạn rủi ro
Khi bạn mua một hợp đồng quyền chọn, mức lỗ lớn nhất bạn có thể gặp phải chỉ là phí quyền chọn đã trả ban đầu. Bạn không bao giờ lỗ thêm, ngay cả khi thị trường đi ngược hoàn toàn so với dự đoán. Đây là lý do vì sao nhiều nhà đầu tư coi quyền chọn như một “bảo hiểm” cho tài sản của mình.
Tối đa hóa lợi nhuận trong trường hợp thuận lợi
Nếu giá tài sản biến động đúng hướng bạn kỳ vọng (tăng khi mua quyền chọn mua, hoặc giảm khi mua quyền chọn bán), bạn có thể kiếm lời rất lớn so với chi phí ban đầu. Trong nhiều trường hợp, tỷ suất sinh lời có thể gấp nhiều lần phí đã bỏ ra.
Linh hoạt và đa dạng trong chiến lược đầu tư
Hợp đồng quyền chọn không chỉ dùng để đầu cơ mà còn để phòng ngừa rủi ro. Ví dụ, nếu bạn đang nắm giữ cổ phiếu và lo ngại thị trường giảm, bạn có thể mua quyền chọn bán để bảo vệ khoản đầu tư. Ngược lại, bạn có thể dùng quyền chọn mua để “đặt cược” vào khả năng tăng giá của một tài sản mà không cần bỏ ra số tiền lớn để sở hữu toàn bộ.
Không bắt buộc phải thực hiện
Điểm khác biệt lớn nhất giữa quyền chọn và hợp đồng tương lai là: bạn không bắt buộc phải thực hiện giao dịch. Nếu thị trường không thuận lợi, bạn có quyền bỏ qua, chỉ mất phí ban đầu. Đây là một lợi thế lớn về mặt tâm lý cho nhà đầu tư.
4.2. Nhược điểm của hợp đồng quyền chọn
Có thể mất trắng phí quyền chọn
Nếu bạn dự đoán sai hướng đi của thị trường, hợp đồng sẽ không mang lại lợi ích gì và bạn sẽ mất toàn bộ phí quyền chọn đã trả. Với người mới, đây là điều thường xuyên xảy ra nếu chưa hiểu rõ thị trường.
Cần kiến thức và kinh nghiệm để sử dụng hiệu quả
Hợp đồng quyền chọn là công cụ tài chính phức tạp hơn cổ phiếu hay trái phiếu. Việc hiểu sai cách hoạt động, hoặc sử dụng không đúng thời điểm, có thể khiến bạn bị lỗ mà không hiểu lý do vì sao.
Phí quyền chọn đôi khi khá cao
Trong một số thị trường hoặc thời điểm có biến động mạnh, phí quyền chọn có thể tăng cao. Điều này làm giảm sức hấp dẫn của hợp đồng và đòi hỏi bạn phải cân nhắc kỹ càng giữa chi phí và tiềm năng lợi nhuận.
Có thể gây nghiện đầu cơ
Do có khả năng kiếm lời nhanh với số vốn nhỏ, một số nhà đầu tư dễ bị cuốn vào việc “đặt cược” liên tục với quyền chọn như một hình thức cờ bạc tài chính. Điều này rất nguy hiểm nếu không có chiến lược kiểm soát rủi ro rõ ràng.
Tóm lại, hợp đồng quyền chọn là một công cụ đầy tiềm năng nhưng cũng không kém phần thách thức. Việc hiểu rõ các ưu điểm và nhược điểm sẽ giúp bạn tận dụng được lợi ích mà không bị cuốn vào rủi ro không kiểm soát.
5. Ai nên sử dụng hợp đồng quyền chọn?
Không phải ai cũng nên bắt đầu với hợp đồng quyền chọn ngay từ khi mới bước chân vào thế giới tài chính. Tuy đây là một công cụ rất linh hoạt và tiềm năng, nhưng nó cũng đòi hỏi người dùng có kiến thức cơ bản, hiểu rõ cách thị trường vận hành và biết kiểm soát rủi ro.
Dưới đây là những nhóm người phù hợp (và chưa phù hợp) để sử dụng hợp đồng quyền chọn:
5.1. Người nên sử dụng hợp đồng quyền chọn
Nhà đầu tư đã có kinh nghiệm
Nếu bạn đã quen thuộc với thị trường chứng khoán, hàng hóa hay các sản phẩm tài chính khác, quyền chọn sẽ mở ra một “bộ công cụ” mới giúp bạn mở rộng chiến lược đầu tư. Bạn có thể dùng quyền chọn để kiếm lời từ xu hướng ngắn hạn, bảo vệ danh mục đầu tư khi thị trường biến động hoặc kết hợp với các tài sản khác để tối ưu hóa hiệu quả.
Người muốn phòng ngừa rủi ro cho tài sản đang nắm giữ
Ví dụ, nếu bạn đang sở hữu một lượng cổ phiếu hoặc hợp đồng hàng hóa và lo ngại giá sẽ giảm trong thời gian tới, bạn có thể mua quyền chọn bán như một cách “bảo hiểm”. Nếu giá thực sự giảm, quyền chọn sẽ giúp bạn bù lại phần lỗ. Nếu giá tăng, bạn vẫn hưởng lợi từ tài sản gốc, chỉ mất một khoản phí nhỏ để phòng ngừa.
Người có chiến lược đầu tư rõ ràng, không đặt cược theo cảm tính
Những người thành công với hợp đồng quyền chọn thường là người có kỷ luật, không ra quyết định theo tin đồn, cảm xúc hay tâm lý “ăn thua”. Họ xác định rõ mục tiêu: đầu cơ hay phòng ngừa, ngắn hạn hay dài hạn – và chỉ dùng quyền chọn khi thấy hợp lý.
Nhà đầu tư muốn thử nghiệm với số vốn nhỏ
So với việc mua tài sản gốc (ví dụ cổ phiếu hay hàng hóa thật), phí mua quyền chọn thường rẻ hơn rất nhiều. Điều này tạo điều kiện cho những người có số vốn nhỏ vẫn có thể tiếp cận thị trường lớn, miễn là bạn chấp nhận khả năng mất phí nếu dự đoán sai.
5.2. Ai chưa nên sử dụng quyền chọn?
Người mới bắt đầu chưa có kiến thức nền tảng
Nếu bạn chưa hiểu rõ sự khác biệt giữa các loại hợp đồng, chưa biết cách phân tích thị trường, hay còn mơ hồ về cách tính lãi/lỗ – thì bạn không nên vội vàng tham gia quyền chọn. Hãy bắt đầu từ các kênh đầu tư đơn giản hơn như gửi tiết kiệm, quỹ mở, cổ phiếu cơ bản… để xây nền tảng trước.
Người có tâm lý đầu tư theo cảm tính, dễ bị cuốn theo biến động thị trường
Vì quyền chọn có thể biến động giá rất nhanh, những ai dễ “đứng ngồi không yên”, thường xuyên vào lệnh theo tin nóng hay group đầu tư… sẽ rất dễ mất tiền vì ra quyết định sai thời điểm.
Người kỳ vọng lợi nhuận nhanh, lớn mà không chấp nhận rủi ro
Hợp đồng quyền chọn có thể sinh lời cao, nhưng không phải là công cụ làm giàu cấp tốc. Nếu bạn tiếp cận với tâm thế “đặt cược” hơn là đầu tư, bạn sẽ nhanh chóng tiêu hết số vốn nhỏ ban đầu chỉ vì muốn đánh nhanh thắng lớn.
Tóm lại, hợp đồng quyền chọn là công cụ lý tưởng cho những ai hiểu rõ cách vận hành và có chiến lược đầu tư rõ ràng. Nếu bạn là người mới, hãy học hỏi từng bước, và chỉ nên sử dụng quyền chọn khi đã sẵn sàng cả về kiến thức lẫn tâm lý.
6. Một số lưu ý khi giao dịch hợp đồng quyền chọn tại Việt Nam
Sau khi đã hiểu rõ bản chất và cách hoạt động của hợp đồng quyền chọn, chắc hẳn bạn sẽ thắc mắc: “Vậy tôi có thể giao dịch sản phẩm này ở đâu? Có hợp pháp không? Cần lưu ý điều gì?”. Câu trả lời là: có thể, nhưng bạn cần nắm rõ một số điểm quan trọng dưới đây để tránh rơi vào những hiểu nhầm hoặc rủi ro không đáng có.
6.1. Thị trường quyền chọn tại Việt Nam hiện nay ra sao?
Tính đến thời điểm hiện tại, thị trường chứng khoán Việt Nam chưa có sản phẩm hợp đồng quyền chọn được giao dịch phổ biến dành cho nhà đầu tư cá nhân. Tuy nhiên, với sự phát triển nhanh chóng của thị trường phái sinh, nhiều chuyên gia cho rằng quyền chọn sẽ sớm được đưa vào vận hành trong tương lai gần.
Hiện tại, một số công ty chứng khoán và sàn giao dịch hàng hóa quốc tế (liên kết với doanh nghiệp Việt Nam) đang cung cấp dịch vụ tiếp cận quyền chọn qua thị trường quốc tế. Nhà đầu tư có thể mở tài khoản thông qua các đối tác trong nước được cấp phép bởi Sở Giao dịch Hàng hóa Việt Nam (MXV) hoặc các sàn quốc tế uy tín.
6.2. Lưu ý khi tham gia giao dịch quyền chọn
Chọn nền tảng giao dịch hợp pháp và đáng tin cậy
Đừng vội tin những lời mời gọi từ các “chuyên gia” không rõ danh tính hay sàn quốc tế không được cấp phép. Nếu bạn muốn giao dịch quyền chọn, hãy tìm hiểu kỹ về đơn vị môi giới, nền tảng giao dịch và giấy phép hoạt động. Đặc biệt, hãy ưu tiên các công ty có liên kết chính thức với Sở Giao dịch Hàng hóa Việt Nam hoặc sàn quốc tế có tên tuổi như CME, ICE…
Đọc kỹ điều khoản và phí giao dịch
Phí quyền chọn không giống nhau giữa các sàn hoặc công ty môi giới. Có nơi tính phí cao, có nơi ẩn phí trong chênh lệch giá (spread). Vì vậy, bạn cần đọc kỹ:
- Phí quyền chọn là bao nhiêu?
- Thời hạn hợp đồng kéo dài bao lâu?
- Có giới hạn nào về khối lượng giao dịch không?
- Khi thực hiện quyền chọn thì có phát sinh thêm chi phí nào khác không?
Kiểm soát rủi ro bằng kiến thức và công cụ hỗ trợ
Không phải cứ mua quyền chọn là sẽ sinh lời. Hãy đảm bảo bạn hiểu rõ chiến lược giao dịch: mua khi nào, bán khi nào, lúc nào nên giữ, lúc nào nên cắt lỗ. Nếu bạn chưa tự tin, hãy bắt đầu bằng tài khoản demo (nếu có) hoặc tham gia các lớp học đầu tư chuyên sâu trước khi “xuống tiền thật”.
Lưu ý về ràng buộc pháp lý
Mặc dù quyền chọn là sản phẩm được công nhận tại các thị trường quốc tế, nhưng ở Việt Nam, bạn cần đặc biệt tuân thủ các quy định pháp luật về đầu tư tài chính xuyên biên giới. Việc chuyển tiền ra nước ngoài để đầu tư qua sàn quốc tế cần đảm bảo minh bạch và được thực hiện qua tổ chức trung gian uy tín.
Tránh tâm lý đánh bạc hoặc theo phong trào
Một trong những sai lầm lớn của nhà đầu tư mới là “nghe người khác nói hay nên thử”. Quyền chọn không phải là công cụ để bạn đặt cược ăn thua. Nếu chưa hiểu rõ sản phẩm và không có chiến lược rõ ràng, bạn rất dễ mất tiền nhanh chóng.
Kết luận
Hợp đồng quyền chọn không phải là một khái niệm xa vời hay quá phức tạp như nhiều người vẫn nghĩ. Nếu hiểu đúng bản chất, đây là một công cụ cực kỳ linh hoạt, cho phép bạn kiểm soát rủi ro, bảo vệ danh mục đầu tư và tối ưu hóa lợi nhuận trong nhiều tình huống khác nhau của thị trường.
Tuy nhiên, quyền chọn cũng giống như con dao hai lưỡi. Nó có thể giúp bạn kiếm lời lớn, nhưng cũng có thể khiến bạn mất trắng phí giao dịch nếu không được sử dụng đúng cách. Vì vậy, việc trang bị kiến thức, thực hành trên mô hình giả lập và tìm hiểu kỹ trước khi giao dịch là điều không thể thiếu – đặc biệt với người mới bắt đầu.
Nếu bạn là một nhà đầu tư đang tìm kiếm những công cụ nâng cao để bước sâu hơn vào thế giới tài chính, hãy dành thời gian nghiên cứu hợp đồng quyền chọn một cách nghiêm túc. Và nếu bạn vẫn còn đang ở giai đoạn nhập môn, đừng vội vàng – hãy bắt đầu từ những điều cơ bản, từng bước một, với tâm thế vững vàng và chiến lược rõ ràng.
Xem thêm: Hợp đồng tương lai là gì? Giải thích dễ hiểu cho người mới