Nếu bạn từng nghe đến đầu tư phái sinh, chắc chắn đã gặp cụm từ “hợp đồng tương lai”. Nhưng chính xác thì nó là gì, và vì sao đây lại là công cụ giao dịch phổ biến trong thị trường tài chính – từ hàng hóa đến chứng khoán? Thực tế, rất nhiều người đang mua bán hợp đồng tương lai mỗi ngày mà chưa thật sự hiểu bản chất của nó. Và nếu không nắm rõ, bạn có thể đầu tư như đang… đi trong sương mù.
Trong bài viết này, Ví Thông Thái sẽ giúp bạn hiểu đơn giản, dễ nhớ và đúng bản chất của hợp đồng tương lai – nền tảng quan trọng nếu bạn muốn bước vào thị trường phái sinh một cách tự tin và hiệu quả.
1. Hợp đồng tương lai là gì? Hiểu đúng từ nền tảng
Hợp đồng tương lai nghe có vẻ “tài chính cao siêu”, nhưng thực chất, bản chất của nó rất đơn giản: đó là một cam kết mua hoặc bán một loại tài sản nào đó vào một thời điểm trong tương lai, với mức giá được chốt ngay từ hiện tại.
Tài sản ở đây có thể là:
- Hàng hóa thực như vàng, dầu, cà phê, đậu tương…
- Chỉ số tài chính như VN30, S&P500…
- Ngoại tệ, trái phiếu, thậm chí là lãi suất
Ví dụ đơn giản cho dễ hiểu:
Bạn dự đoán rằng giá cà phê trong 2 tháng tới sẽ tăng. Thay vì đi mua cà phê thật và cất trong kho (mất chi phí và rủi ro), bạn mua một hợp đồng tương lai cà phê đáo hạn sau 2 tháng, với giá 50 triệu đồng.
Nếu 2 tháng sau giá cà phê trên thị trường tăng lên 55 triệu, bạn lời 5 triệu khi bán lại hợp đồng. Ngược lại, nếu giá giảm còn 45 triệu, bạn lỗ 5 triệu.
Quan trọng nhất: bạn không cần phải nhận cà phê thật, mọi thứ đều được xử lý bằng tiền mặt dựa trên chênh lệch giá.
Vậy tại sao gọi là “phái sinh”?
Vì hợp đồng tương lai phát sinh từ giá của một tài sản gốc (underlying asset) – như vàng, dầu, cà phê… Bạn không mua tài sản thật, mà mua “quyền giao dịch” dựa trên giá của nó trong tương lai.
Bạn không mua vàng – bạn đang giao dịch “giá của vàng”.
Bạn không sở hữu dầu – bạn đang đầu tư vào “xu hướng giá dầu”.
Cấu trúc cơ bản của một hợp đồng tương lai bao gồm:
- Loại tài sản cơ sở: vàng, dầu, chỉ số VN30…
- Giá thực hiện: giá được thỏa thuận ngay từ thời điểm mở lệnh
- Thời gian đáo hạn: ngày kết thúc hợp đồng (thường theo tháng)
- Quy mô hợp đồng: số lượng tài sản đại diện cho 1 hợp đồng (ví dụ: 1 hợp đồng đậu tương = 5 tấn)
Điểm khác biệt so với mua bán thông thường
| Yếu tố | Mua bán thông thường | Hợp đồng tương lai |
|---|---|---|
| Tài sản | Mua hàng hóa thật | Giao dịch trên giá tài sản |
| Cần vốn lớn | Có | Không (chỉ cần ký quỹ) |
| Chốt lời/lỗ | Khi bán ra | Tự động tính hàng ngày |
| Giao dịch 2 chiều | Không | Có (mua hoặc bán trước đều được) |
Tóm lại: Hợp đồng tương lai là công cụ giúp bạn đầu tư theo xu hướng giá lên hoặc xuống của tài sản – mà không cần sở hữu tài sản thật.
Đây là nền tảng quan trọng của thị trường phái sinh, và nếu hiểu đúng, bạn sẽ có trong tay một công cụ đầu tư vô cùng linh hoạt và hiệu quả.
2. 5 đặc điểm chính của hợp đồng tương lai
Hiểu rõ các đặc điểm đặc trưng của hợp đồng tương lai sẽ giúp bạn giao dịch tự tin hơn, tránh những hiểu lầm thường gặp và tận dụng được toàn bộ sức mạnh mà công cụ này mang lại.
Dưới đây là những điểm bắt buộc phải nắm nếu bạn muốn làm chủ thị trường phái sinh:
2.1. Giao dịch 2 chiều – kiếm tiền cả khi thị trường tăng hoặc giảm
Không giống như cổ phiếu, chỉ kiếm lời khi mua giá thấp bán giá cao, với hợp đồng tương lai:
- Bạn mua trước – bán sau nếu dự đoán giá tăng (lệnh long)
- Hoặc bán trước – mua lại sau nếu dự đoán giá giảm (lệnh short)
Ví dụ: Bạn dự đoán giá dầu WTI sẽ giảm trong tuần tới → bạn có thể bán hợp đồng dầu ngay từ bây giờ. Nếu giá đúng là giảm, bạn mua lại với giá thấp hơn và… bỏ túi phần chênh lệch. Đây là một trong những ưu điểm lớn nhất giúp nhà đầu tư có thể “sống được” trong mọi điều kiện thị trường.
2.2. Có thời gian đáo hạn rõ ràng
Mỗi hợp đồng tương lai đều có ngày kết thúc cố định – thường theo từng tháng (ví dụ: hợp đồng dầu WTI tháng 7, hợp đồng đậu tương tháng 9…).
Điều này giúp:
- Nhà đầu tư lên kế hoạch giao dịch rõ ràng theo thời gian.
- Thị trường luôn duy trì tính thanh khoản khi hợp đồng cũ đáo hạn và hợp đồng mới được mở.
Tuy nhiên, bạn không bắt buộc phải giữ lệnh đến ngày đáo hạn. Bạn có thể chốt lời/lỗ bất kỳ lúc nào trước thời điểm đó.
2.3. Ký quỹ – Đòn bẩy tài chính
Khi giao dịch hợp đồng tương lai, bạn không cần bỏ ra toàn bộ số tiền của hợp đồng, mà chỉ cần nộp một khoản ký quỹ nhỏ (thường từ 5 – 10%).
Ví dụ: Một hợp đồng cà phê trị giá 100 triệu, bạn chỉ cần ký quỹ khoảng 8 triệu là đã có thể giao dịch.
Nhờ đó, bạn có thể kiểm soát giá trị lớn với số vốn nhỏ – đây gọi là đòn bẩy tài chính.
Nhưng lưu ý: đòn bẩy cao đồng nghĩa với rủi ro cao, nên hãy sử dụng cẩn trọng và luôn đặt stop-loss khi cần.
2.4. Thanh toán lãi/lỗ mỗi ngày (Mark-to-Market)
Hợp đồng tương lai được tính lãi/lỗ và cập nhật tài khoản theo ngày, gọi là mark-to-market.
Ví dụ: Nếu giá biến động đúng như bạn dự đoán, tài khoản của bạn sẽ được cộng lãi ngay sau phiên giao dịch. Ngược lại, nếu lỗ thì cũng trừ ngay.
Đây là cách giúp kiểm soát rủi ro chặt chẽ và minh bạch – bạn luôn biết chính xác đang lãi bao nhiêu, lỗ bao nhiêu mỗi ngày.
2.5. Giao dịch chuẩn hóa, niêm yết công khai
Tất cả các hợp đồng tương lai trên thị trường hàng hóa Việt Nam đều được niêm yết và quản lý bởi Sở Giao dịch Hàng hóa Việt Nam (MXV), kết nối trực tiếp với các sàn lớn như CME (Mỹ), ICE (Anh), SGX (Singapore)…
Do đó, mọi hợp đồng đều có:
- Kích thước chuẩn hóa (ví dụ: 1 hợp đồng đậu tương = 5 tấn)
- Quy định rõ ràng về thời gian giao dịch, ký quỹ, biên độ dao động…
- Tính minh bạch, dễ theo dõi và an toàn về mặt pháp lý
Tóm lại: Hợp đồng tương lai không phải là một công cụ “đầy rủi ro” như nhiều người nghĩ. Trái lại, nó là công cụ đầu tư chuyên nghiệp, có tính linh hoạt cao, giúp kiểm soát rủi ro và tận dụng biến động giá theo cách thông minh.
4. Ví dụ thực tế
Để giúp bạn hình dung rõ ràng cách thức hoạt động của hợp đồng tương lai, hãy cùng Ví Thông Thái đi qua một tình huống đầu tư thực tế với sản phẩm hàng hóa quen thuộc: Cà phê Robusta – một trong những mặt hàng được giao dịch sôi động nhất trên thị trường hàng hóa phái sinh Việt Nam.
Tình huống giả định:
Bạn là một nhà đầu tư cá nhân có 20 triệu đồng vốn. Sau khi phân tích biểu đồ giá và cập nhật tin tức thị trường và nhận thấy rằng:
- Nguồn cung cà phê toàn cầu đang bị thắt chặt
- Nhu cầu tiêu thụ cà phê ở châu Âu và Mỹ đang tăng lên rõ rệt
- Giá cà phê Robusta có xu hướng đi lên trong thời gian tới
Bạn quyết định mở một lệnh mua (long) hợp đồng tương lai cà phê Robusta kỳ hạn tháng 8.
Thông tin hợp đồng (giả định):
- Giá 1 hợp đồng cà phê Robusta tháng 8: 50 triệu đồng
- Tỷ lệ ký quỹ: 8% → Bạn chỉ cần ký quỹ 4 triệu đồng để giao dịch 1 hợp đồng
- Kích thước hợp đồng: 10 tấn
Kết quả sau 5 ngày giao dịch:
- Giá cà phê tăng từ 50 triệu → 52 triệu đồng
- Bạn quyết định chốt lệnh, bán lại hợp đồng để thu lãi
Lợi nhuận bạn thu được:
52 triệu – 50 triệu = 2 triệu đồng
Chỉ với 4 triệu đồng ký quỹ, bạn đã lãi 2 triệu, tương đương +50% chỉ sau vài ngày – một tỷ lệ sinh lời rất hấp dẫn.
Tình huống ngược lại: Nếu giá giảm thì sao?
Giả sử giá cà phê giảm còn 48 triệu đồng, bạn sẽ lỗ 2 triệu. Khi tài khoản lỗ gần hết số tiền ký quỹ, bạn sẽ được cảnh báo nạp thêm tiền (gọi ký quỹ bổ sung) hoặc bị tự động cắt lệnh để hạn chế rủi ro.
Điều này cho thấy: Giao dịch hợp đồng tương lai vừa có thể đem lại lợi nhuận lớn, vừa đòi hỏi quản trị rủi ro nghiêm ngặt.
Có thể “bán khống” được không? Có chứ!
Nếu bạn dự đoán giá cà phê sẽ giảm, bạn hoàn toàn có thể:
- Bán ra hợp đồng tương lai ở mức giá hiện tại
- Và mua lại sau đó với giá thấp hơn để hưởng lợi từ chênh lệch giá
Ví dụ:
- Bán hợp đồng ở giá 52 triệu
- Sau đó mua lại ở giá 49 triệu
→ Bạn vẫn lãi 3 triệu đồng như thường.
Bài học rút ra:
Hợp đồng tương lai không phải là “trò chơi may rủi”, mà là một công cụ đầu tư đòi hỏi kiến thức, chiến lược và kỷ luật. Với vốn nhỏ, bạn vẫn có thể tiếp cận thị trường hàng hóa toàn cầu, miễn là bạn hiểu rõ cách vận hành và kiểm soát rủi ro đúng cách.
4. Ứng dụng của hợp đồng tương lai
Trong một thị trường nhiều biến động như hiện nay, bạn có thể sẽ tự hỏi:
“Tôi đã có cổ phiếu, trái phiếu, thậm chí cả tiền gửi tiết kiệm – tại sao phải quan tâm đến hợp đồng tương lai?”
Câu trả lời rất rõ ràng: bởi vì hợp đồng tương lai mang lại những cơ hội mà các kênh đầu tư truyền thống không có.
Đầu tư linh hoạt – dù thị trường tăng hay giảm
Thị trường phái sinh không cần chờ thị trường tăng mới kiếm lời. Bạn hoàn toàn có thể “bán khống” và hưởng lợi khi giá đi xuống – điều mà cổ phiếu hoặc bất động sản không thể làm được.
Trong bối cảnh kinh tế đầy rủi ro như hiện nay, khả năng kiếm lợi nhuận trong mọi xu hướng là ưu điểm cực kỳ lớn.
Vốn nhỏ vẫn có thể tham gia thị trường toàn cầu
Với chỉ vài triệu đồng ký quỹ, bạn có thể đầu tư vào các mặt hàng “đắt đỏ” như vàng, bạc, dầu, đậu tương, cà phê, đường…
Nghĩa là:
- Không cần mua 1 chỉ vàng thật
- Không cần vận chuyển hàng hóa
- Bạn vẫn có thể đầu tư vào xu hướng giá toàn cầu
Đây là cơ hội cực kỳ phù hợp với nhà đầu tư cá nhân tại Việt Nam.
Công cụ phòng ngừa rủi ro (hedging) hiệu quả
Không chỉ là công cụ đầu cơ, hợp đồng tương lai còn giúp:
- Doanh nghiệp nông sản phòng ngừa rủi ro khi giá nông sản biến động
- Nhà đầu tư cổ phiếu dùng hợp đồng tương lai chỉ số để bảo vệ danh mục khi thị trường giảm
Chính vì vậy, các quỹ đầu tư và tổ chức tài chính lớn trên thế giới đều xem hợp đồng tương lai là công cụ không thể thiếu trong chiến lược dài hạn.
Tính thanh khoản cao – Mua bán dễ dàng
Thị trường hàng hóa phái sinh tại Việt Nam kết nối trực tiếp với các sàn lớn như CME, ICE, SGX… → giúp bạn dễ dàng mua bán hợp đồng với giá thị trường, không lo bị “kẹt lệnh” như một số thị trường khác.
5. Ai phù hợp để đầu tư hợp đồng tương lai?
Không phải ai cũng nên nhảy vào thị trường phái sinh ngay lập tức. Nhưng nếu bạn thuộc một trong các nhóm sau đây, thì hợp đồng tương lai chính là kênh đầu tư đáng để tìm hiểu:
Người có kiến thức cơ bản về tài chính, muốn đầu tư vốn nhỏ
Bạn không cần phải là chuyên gia, nhưng nếu bạn đã:
- Hiểu cách vận hành của cung – cầu
- Biết phân tích xu hướng giá
- Biết đặt mục tiêu lợi nhuận và kiểm soát rủi ro
→ Bạn hoàn toàn có thể bắt đầu với số vốn nhỏ từ vài triệu đồng.
Nhà đầu tư đang tìm kiếm công cụ giao dịch linh hoạt hơn cổ phiếu
Nếu bạn từng đầu tư cổ phiếu và cảm thấy:
- Thị trường “sideways” không kiếm được lợi nhuận
- Muốn giao dịch ngắn hạn linh hoạt hơn
- Tìm một công cụ mới để phân tán rủi ro
→ Thị trường phái sinh sẽ mang đến trải nghiệm đầu tư khác biệt: nhanh – mạnh – rõ ràng – có kiểm soát.
Người muốn phòng ngừa rủi ro cho danh mục đầu tư hoặc tài sản sản xuất
Nếu bạn là:
- Doanh nghiệp kinh doanh cà phê, dầu, đường, nông sản…
- Nhà đầu tư có danh mục cổ phiếu lớn
→ Hợp đồng tương lai là “tấm khiên” giúp bạn chủ động kiểm soát rủi ro khi giá thị trường biến động.
Người có khả năng kỷ luật – tuân thủ nguyên tắc đầu tư
Thị trường phái sinh có thể mang lại lợi nhuận nhanh – nhưng cũng có thể “đốt tài khoản” nhanh không kém nếu bạn không kiểm soát được cảm xúc.
Do đó, người phù hợp nhất là người hiểu rủi ro và biết kỷ luật: đặt dừng lỗ, chốt lời, không all-in, không đánh theo cảm tính.
6. Bắt đầu từ đâu nếu muốn giao dịch hợp đồng tương lai?
Bạn đã hiểu rõ hợp đồng tương lai là gì, cách vận hành, ví dụ thực tế, và cả lý do vì sao nhiều nhà đầu tư lựa chọn công cụ này. Nhưng… bắt đầu thế nào cho đúng?
Nếu bạn là người mới, đừng vội lao vào thị trường. Hãy đi theo lộ trình 4 bước sau để bắt đầu một cách an toàn và có kiểm soát:
Bước 1: Hiểu rõ mình đang đầu tư cái gì
Trước tiên, hãy tự hỏi:
- Bạn đang quan tâm đến tài sản nào? Vàng? Dầu? Cà phê?
- Bạn đầu tư với mục tiêu gì? Lướt sóng? Giữ trung hạn? Phòng ngừa rủi ro?
- Bạn có thể chấp nhận mức rủi ro ra sao? 5%? 10% tài khoản?
Hợp đồng tương lai không dành cho người “mù mờ”. Bạn cần có kiến thức cơ bản về:
- Cách thị trường vận hành
- Yếu tố ảnh hưởng đến giá tài sản
- Biểu đồ giá và phân tích kỹ thuật đơn giản
Nếu bạn chưa có, hãy bắt đầu với các khóa học đầu tư cơ bản từ sàn hoặc các bên tư vấn uy tín.
Bước 2: Mở tài khoản tại công ty môi giới được cấp phép
Tại Việt Nam, hợp đồng tương lai hàng hóa được giao dịch hợp pháp trên Sở Giao dịch Hàng hóa Việt Nam (MXV).
Bạn cần:
- Đăng ký mở tài khoản đầu tư tại một công ty thành viên của MXV
- Nộp tiền ký quỹ tối thiểu (từ vài triệu đồng là có thể bắt đầu)
- Được cấp quyền truy cập phần mềm giao dịch và tài khoản theo dõi tài sản
Hãy chọn công ty môi giới:
- Có nền tảng giao dịch ổn định
- Cung cấp báo cáo phân tích hàng ngày
- Có đội ngũ tư vấn chuyên nghiệp nếu bạn cần hỗ trợ
Bước 3: Làm quen với phần mềm giao dịch
Bạn sẽ được cấp tài khoản để giao dịch thông qua:
- Phần mềm chuyên dụng do MXV cung cấp (như CQG, Vision Commodities…)
- Giao diện đơn giản, nhưng bạn cần biết cách:
- Mở lệnh mua/bán
- Cài đặt dừng lỗ và chốt lời
- Theo dõi biểu đồ và quản trị rủi ro
Hãy thử giao dịch trên tài khoản demo (nếu có) trước khi sử dụng tiền thật.
Bước 4: Giao dịch nhỏ – học cách “sống sót” trước khi thắng lớn
Ở giai đoạn đầu, đừng quan trọng lời bao nhiêu – hãy học cách không để lỗ nhiều.
Nguyên tắc khi bắt đầu:
- Giao dịch 1 hợp đồng/lệnh
- Luôn đặt lệnh dừng lỗ và chốt lời rõ ràng
- Ghi nhật ký giao dịch để rút kinh nghiệm
Bạn chỉ cần sống sót qua 3 tháng đầu – sau đó mới là lúc tăng tốc!
Gợi ý thêm: Theo dõi lịch kinh tế và cập nhật tin tức thường xuyên
Giá hàng hóa thường biến động mạnh theo tin tức và số liệu kinh tế:
- Báo cáo tồn kho dầu thô
- Sản lượng cà phê, đường, bắp tại các quốc gia lớn
- Chính sách lãi suất, lạm phát, chiến tranh thương mại…
Bạn có thể dùng các nguồn như:
- Website MXV
- Lịch kinh tế tại các trang tài chính uy tín
- Báo cáo phân tích hàng ngày từ các công ty môi giới
Kết luận
Hợp đồng tương lai là một công cụ đầu tư hiện đại, mạnh mẽ, và ngày càng phổ biến tại Việt Nam. Tuy nhiên, nó không phải là con đường tắt để làm giàu nhanh – mà là một sân chơi đòi hỏi kiến thức, kỷ luật và chiến lược rõ ràng.
Nếu bạn là người muốn tìm kiếm một kênh đầu tư:
- Linh hoạt về vốn,
- Giao dịch được cả hai chiều giá lên hoặc xuống,
- Kết nối với thị trường toàn cầu,
thì hợp đồng tương lai có thể là mảnh ghép phù hợp trong hành trình tài chính của bạn.
Chìa khóa thành công không nằm ở việc “đoán đúng xu hướng” nhất thời, mà ở khả năng:
- Hiểu bản chất công cụ mình sử dụng,
- Biết điểm dừng khi sai,
- Và kiên nhẫn với chiến lược đúng đắn.
Hãy bắt đầu từng bước một, và bạn sẽ thấy: phái sinh không hề phức tạp – nếu ta hiểu đúng và đi đúng cách.
Xem thêm: Hàng hóa phái sinh là gì? Hướng dẫn cơ bản cho người mới bắt đầu