Bán khống là gì và tại sao nhiều nhà đầu tư lại chọn cách “bán trước, mua sau” thay vì hướng tiếp cận truyền thống? Trong thế giới tài chính, bán khống là một chiến lược giúp kiếm lời ngay cả khi thị trường đi xuống – điều nghe có vẻ nghịch lý nhưng lại vô cùng thực tế.
Nếu bạn từng thắc mắc làm thế nào để giao dịch khi giá tài sản giảm, hoặc muốn tìm hiểu thêm về các chiến lược linh hoạt trong đầu tư, thì bài viết này sẽ là một điểm khởi đầu lý tưởng. Hãy cùng Ví Thông Thái khám phá cách hoạt động của bán khống, ưu nhược điểm, và những lưu ý quan trọng dành cho người mới.
1. Bán khống là gì?
Trong đầu tư truyền thống, chúng ta thường mua thấp và bán cao để kiếm lợi nhuận. Nhưng khi thị trường đi xuống thì sao? Lúc đó, nhà đầu tư có thể áp dụng chiến lược ngược lại – đó chính là bán khống.
Vậy bán khống là gì?
Hiểu một cách đơn giản, bán khống (short selling) là việc bạn bán ra một loại tài sản mà mình chưa thực sự sở hữu, với kỳ vọng rằng giá của tài sản đó sẽ giảm trong tương lai, từ đó bạn có thể mua lại với giá rẻ hơn để thu lợi nhuận từ chênh lệch giá.
Cụ thể hơn, quy trình bán khống diễn ra như sau:
- Nhà đầu tư mượn một loại tài sản (thường là cổ phiếu, hợp đồng tương lai, hàng hóa,…) từ một bên cho vay như công ty chứng khoán.
- Sau đó, bán tài sản đó ra thị trường với mức giá hiện tại.
- Khi giá giảm như kỳ vọng, nhà đầu tư mua lại tài sản đó với giá thấp hơn, sau đó trả lại cho bên cho mượn.
- Khoản chênh lệch giữa giá bán cao ban đầu và giá mua thấp sau đó chính là lợi nhuận thu được.
Ví dụ dễ hiểu:
Giả sử bạn dự đoán giá cổ phiếu ABC sắp giảm. Bạn mượn 100 cổ phiếu ABC từ công ty chứng khoán và bán ngay với giá 50.000 đồng/cổ phiếu, thu về 5 triệu đồng. Sau một thời gian, giá cổ phiếu giảm xuống 40.000 đồng, bạn mua lại với giá này, chỉ mất 4 triệu đồng để mua 100 cổ phiếu và trả lại cho công ty chứng khoán. Vậy bạn lãi ròng 1 triệu đồng (chưa tính phí).
Như vậy, thay vì đợi thị trường tăng, bạn vẫn có thể kiếm lời trong xu hướng giảm – đó chính là bản chất của bán khống.
Tuy nhiên, vì bán thứ mình không sở hữu, hình thức này thường đi kèm rủi ro cao hơn và cần hiểu rõ cách vận hành trước khi áp dụng.
2. Bán khống hoạt động như thế nào?
Để hiểu rõ cơ chế vận hành của bán khống, bạn cần hình dung đây là một quy trình gồm nhiều bước có liên quan chặt chẽ với nhau. Mặc dù nghe có vẻ “ngược đời” – bán cái mình chưa sở hữu – nhưng thực tế, hoạt động này được thực hiện thông qua hệ thống tài chính trung gian như công ty chứng khoán, sàn giao dịch phái sinh, hoặc các đơn vị cung cấp thanh khoản (market maker).
Bước 1: Mượn tài sản để bán
Bạn không thể bán khống nếu không có tài sản trong tay. Nhưng thay vì tự sở hữu, bạn sẽ mượn tạm tài sản từ một bên trung gian, điển hình là công ty chứng khoán. Với cổ phiếu, đây thường là dịch vụ cho vay chứng khoán. Với hợp đồng tương lai hàng hóa, bạn chỉ cần có tài khoản ký quỹ đủ điều kiện là có thể bán khống bất kỳ lúc nào.
Việc mượn này không miễn phí. Bạn có thể phải trả phí mượn cổ phiếu hoặc duy trì mức ký quỹ tối thiểu nếu bán khống hợp đồng tương lai. Các công ty chứng khoán sẽ theo dõi liên tục để đảm bảo bạn không “vỡ vị thế”.
Bước 2: Bán ra ở giá hiện tại
Sau khi mượn được tài sản, bạn bán ngay với mức giá thị trường hiện tại. Tại thời điểm này, bạn kỳ vọng giá sẽ giảm trong tương lai gần. Giá bán này được cố định và là cơ sở để bạn tính toán lãi/lỗ sau này.
Ví dụ: bạn mượn và bán ra 1 hợp đồng bạc khi giá đang là 28 USD/oz.
Bước 3: Theo dõi thị trường và mua lại
Bạn cần theo dõi thị trường chặt chẽ. Nếu diễn biến đúng như dự đoán – tức là giá giảm – thì đến một thời điểm phù hợp, bạn sẽ mua lại tài sản đó với mức giá thấp hơn.
Tiếp tục ví dụ trên, nếu giá bạc giảm xuống 25 USD/oz, bạn mua lại hợp đồng bạc để chốt vị thế.
Bước 4: Hoàn trả tài sản đã mượn và chốt lời
Sau khi đã mua lại tài sản, bạn trả lại cho bên đã cho mượn. Lúc này, bạn đã hoàn thành chu kỳ bán khống.
Lợi nhuận thu được chính là:
(Giá bán ban đầu – Giá mua lại) × khối lượng – các loại chi phí liên quan
Ngược lại, nếu giá không giảm mà lại tăng, bạn sẽ phải mua lại với giá cao hơn, dẫn đến lỗ. Và vì giá tài sản có thể tăng không giới hạn, nên mức lỗ tiềm năng trong bán khống cũng có thể… không giới hạn.
3. Ưu điểm và nhược điểm của bán khống
Bán khống là một chiến lược tài chính có thể mang lại lợi nhuận hấp dẫn, đặc biệt trong những giai đoạn thị trường giảm giá. Tuy nhiên, đi kèm với cơ hội là rủi ro không hề nhỏ. Cùng phân tích rõ hai mặt của hình thức giao dịch này:
3.1. Ưu điểm
Tận dụng được thị trường giá xuống
Thông thường, nhà đầu tư chỉ kiếm tiền khi thị trường tăng giá. Nhưng với bán khống, bạn có thể thu lời ngay cả khi giá tài sản đang giảm, điều mà các chiến lược đầu tư truyền thống không làm được. Đây là một công cụ hữu hiệu để tận dụng những cơ hội thị trường trong thời kỳ suy thoái hoặc điều chỉnh.
Linh hoạt trong chiến lược đầu tư
Bán khống mở ra khả năng xây dựng các chiến lược đa dạng hơn như: phòng ngừa rủi ro (hedging), giao dịch đảo chiều (mean reversion), hoặc kết hợp cùng các chỉ báo kỹ thuật để giao dịch theo xu hướng ngắn hạn.
Có thể dùng để phòng vệ danh mục đầu tư
Nếu bạn đang nắm giữ danh mục cổ phiếu và lo ngại rủi ro ngắn hạn, bạn có thể bán khống một hợp đồng tương lai liên quan để giảm thiểu tác động tiêu cực khi thị trường điều chỉnh. Đây là chiến thuật được nhiều quỹ đầu tư và nhà quản lý tài sản sử dụng.
3.2. Nhược điểm
Rủi ro tiềm tàng không giới hạn
Khi bạn mua vào tài sản, mức lỗ tối đa là 100% (nếu giá về 0). Nhưng khi bán khống, giá có thể tăng không giới hạn, đồng nghĩa với mức lỗ cũng không giới hạn. Nếu không kiểm soát tốt, một vị thế nhỏ có thể dẫn đến thua lỗ lớn.
Dễ bị “call margin”
Vì bạn đang sử dụng tài sản mượn, nên bạn phải duy trì ký quỹ tối thiểu. Nếu giá tăng mạnh ngược với vị thế, bạn có thể bị gọi ký quỹ – yêu cầu nạp thêm tiền hoặc bị buộc đóng vị thế trong lỗ nếu không đủ vốn bổ sung kịp thời.
Chi phí phát sinh cao
Bán khống thường đi kèm với chi phí mượn tài sản (đặc biệt với cổ phiếu khan hiếm) và phí giao dịch cao hơn bình thường. Trong thị trường biến động, phí duy trì vị thế qua đêm hoặc lãi vay cũng có thể ăn mòn lợi nhuận đáng kể.
Không phù hợp với người mới
Việc đoán sai xu hướng thị trường có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng. Trong khi nhà đầu tư mới thường thiếu kinh nghiệm, tâm lý chưa vững và dễ bị cuốn theo biến động giá. Vì vậy, bán khống không phải là lựa chọn lý tưởng cho người mới bắt đầu.
Tóm lại, bán khống là một con dao hai lưỡi: nếu dùng đúng, nó sẽ mang lại lợi nhuận nhanh chóng; nếu dùng sai, hậu quả có thể rất nặng nề. Việc lựa chọn sử dụng hình thức này cần đi kèm với kiến thức vững vàng, kỹ năng kiểm soát rủi ro và kỷ luật giao dịch rõ ràng.
4. Các thị trường cho phép bán khống phổ biến tại Việt Nam
Tại Việt Nam, không phải thị trường nào cũng cho phép bán khống. Trên thực tế, bán khống cổ phiếu cơ sở vẫn đang bị hạn chế, nhưng nhà đầu tư vẫn có thể tiếp cận hình thức này thông qua một số kênh hợp pháp khác. Dưới đây là 3 thị trường phổ biến mà nhà đầu tư Việt có thể thực hiện bán khống:
1. Thị trường phái sinh (hợp đồng tương lai chỉ số VN30)
Đây là thị trường đầu tiên và hiện vẫn là cách hợp pháp và phổ biến nhất để nhà đầu tư cá nhân thực hiện bán khống tại Việt Nam.
- Với hợp đồng tương lai VN30Fxx, bạn có thể mở vị thế bán trước – mua sau, hoàn toàn hợp lệ.
- Được vận hành theo chuẩn quốc tế và giám sát bởi Sở Giao dịch Chứng khoán Việt Nam, nên mức độ an toàn và minh bạch tương đối cao.
- Yêu cầu có tài khoản ký quỹ và nắm rõ cách đặt lệnh.
Thị trường phái sinh phù hợp với nhà đầu tư có kiến thức, biết quản lý rủi ro và chấp nhận biến động giá mạnh trong ngày.
2. Thị trường hàng hóa phái sinh
Đây là một thị trường đang tăng trưởng mạnh mẽ tại Việt Nam, nơi bạn có thể bán khống các loại hàng hóa như:
- Cà phê
- Bạc
- Bạch kim
- Đậu tương, ngô, lúa mì
- Dầu đậu tương, khô đậu tương…
Thông qua các sàn giao dịch được cấp phép như Sở Giao dịch Hàng hóa Việt Nam (MXV), nhà đầu tư có thể giao dịch hàng hóa phái sinh với cơ chế mua bán hai chiều. Nghĩa là bạn hoàn toàn có thể mở vị thế bán trước rồi mua lại sau để kiếm lời từ đà giảm giá.
Đây là lựa chọn hấp dẫn cho những ai yêu thích giao dịch ngắn hạn, đặc biệt là trong bối cảnh giá hàng hóa toàn cầu liên tục biến động vì các yếu tố kinh tế – chính trị.
3. Giao dịch cổ phiếu theo hình thức T0 (tại một số công ty chứng khoán)
Mặc dù pháp luật chưa cho phép bán khống cổ phiếu cơ sở chính thống, nhưng hiện có một số công ty chứng khoán lớn triển khai giao dịch T0, tức là mua và bán cổ phiếu trong cùng ngày.
Một số công ty còn hỗ trợ vay chứng khoán để bán trước (tạm gọi là “bán khống mềm”), tuy nhiên điều này phụ thuộc vào chính sách riêng và điều kiện tài khoản của từng nhà đầu tư.
Cần lưu ý: Hình thức này không phải là bán khống thực sự, mà chỉ mô phỏng lại trải nghiệm bán khống trong biên độ được kiểm soát.
5. Một số lưu ý khi giao dịch bán khống cho người mới
- Không nên bán khống nếu chưa hiểu rõ sản phẩm
Trước khi mở bất kỳ vị thế bán nào, bạn cần nắm chắc cách vận hành của loại tài sản mình đang giao dịch (cổ phiếu phái sinh, hợp đồng hàng hóa, chỉ số…). Thiếu hiểu biết sẽ khiến bạn dễ rơi vào tình trạng “bán nhầm – lỗ thật”. - Không giao dịch bằng cảm tính hoặc theo tin đồn
Bán khống là chiến lược đòi hỏi phán đoán chính xác về xu hướng giảm giá. Nếu bạn vào lệnh chỉ vì “nghe người ta bảo” hoặc vì tâm lý hoảng loạn, khả năng lỗ rất cao. - Luôn sử dụng lệnh cắt lỗ (stop-loss)
Vì rủi ro trong bán khống có thể tăng không giới hạn, bạn cần cài đặt mức cắt lỗ ngay từ đầu. Việc này giúp bảo vệ tài khoản trước những biến động bất ngờ, đặc biệt trong những phiên thị trường “đảo chiều”. - Không dùng toàn bộ vốn để bán khống
Hãy chỉ dành một phần nhỏ trong tổng vốn để thử nghiệm chiến lược này. Bán khống là công cụ nâng cao, phù hợp hơn với nhà đầu tư đã có kinh nghiệm. - Theo dõi tài sản và thị trường liên tục
Vì giá có thể biến động nhanh, bạn nên chủ động theo dõi thị trường và cập nhật tin tức thường xuyên. Việc bị động trong bán khống có thể khiến bạn không xoay kịp khi thị trường đổi chiều. - Chọn sản phẩm dễ giao dịch và thanh khoản cao
Với người mới, nên ưu tiên những sản phẩm có khối lượng giao dịch lớn và ít bị giãn spread (độ chênh lệch giá mua – bán). Ví dụ: hợp đồng tương lai chỉ số VN30, cà phê, bạc… - Ước lượng chi phí giao dịch trước khi vào lệnh
Đừng quên tính các khoản phí như: phí giao dịch, phí vay tài sản, phí qua đêm… Những chi phí này có thể khiến khoản lãi nhỏ trở thành lỗ nếu không được tính toán cẩn thận.
Kết luận
Bán khống là một chiến lược giao dịch không dành cho tất cả mọi người, nhưng nếu hiểu rõ cơ chế, kiểm soát rủi ro tốt và lựa chọn đúng thị trường, đây có thể là một “vũ khí lợi hại” để sinh lời ngay cả khi thị trường đi xuống.
Hiểu rõ bán khống là gì không chỉ giúp bạn mở rộng góc nhìn đầu tư, mà còn biết cách phòng vệ danh mục hiệu quả và ứng dụng linh hoạt hơn trong mọi hoàn cảnh thị trường. Hãy bắt đầu với kiến thức vững vàng, thực hành thận trọng và chỉ dùng một phần vốn nhỏ để thử nghiệm nếu bạn là người mới.
Xem thêm: Lot là gì? Cách tính và ứng dụng trong giao dịch tài chính