Scam là gì? Cách nhận biết và phòng tránh lừa đảo online

Trong những năm trở lại đây, cụm từ “scam” xuất hiện dày đặc trên mạng xã hội, báo chí và trong các cuộc trò chuyện hàng ngày. Từ “bị scam”, “coin scam”, “web scam” đến “romance scam” – tất cả đều ám chỉ một điều: bị lừa. Nhưng scam thật ra là gì? Vì sao ngày càng nhiều người rơi vào bẫy, dù đã nghe cảnh báo rất nhiều lần?

Scam không chỉ là chuyện mất tiền – mà là câu chuyện về niềm tin, lòng tham và sự chủ quan. Khi mọi thứ đều diễn ra trực tuyến, chỉ cần một cú click hoặc vài giây thiếu cảnh giác, bạn có thể mất sạch tiền trong tài khoản. Hiểu rõ “scam là gì”, các hình thức phổ biến và cách phòng tránh chính là bước đầu tiên để bảo vệ bản thân trong thời đại số, nơi kẻ lừa không còn gõ cửa tận nhà – mà xuất hiện ngay trong chiếc điện thoại của bạn.

1. Scam là gì? Nguồn gốc và ý nghĩa thực sự

Từ “scam” xuất phát từ tiếng Anh, mang nghĩa là “lừa đảo” hoặc “gian lận”. Trong đời sống hiện nay, từ này được dùng phổ biến để chỉ những hành vi cố tình đánh lừa người khác nhằm trục lợi – thường là chiếm đoạt tiền, tài sản, hay thông tin cá nhân.

Ban đầu, “scam” được dùng trong lĩnh vực tài chính và thương mại để mô tả những chiêu trò đầu tư gian dối. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của Internet, scam đã lan rộng ra nhiều lĩnh vực: từ đầu tư online, mua sắm thương mại điện tử, tuyển dụng, cho tới cả tình cảm cá nhân.

Một điểm đáng chú ý là scam không chỉ dừng lại ở việc “nói dối để lấy tiền”, mà còn bao gồm những thủ đoạn tinh vi như:

• Giả danh cơ quan nhà nước hoặc thương hiệu uy tín để tạo niềm tin.
• Dựng lên dự án hoặc công ty “ma” nhằm thu hút đầu tư.
• Lợi dụng công nghệ (deepfake, AI chatbot, trang web giả) để đánh lừa người dùng.

Trong thế giới tài chính số, đặc biệt là tiền điện tử, “scam” còn được gắn liền với các cụm như:

• Scam coin: đồng tiền ảo không có giá trị thật, được tạo ra chỉ để lừa nhà đầu tư.
• Scam project: dự án “ảo” hứa hẹn lợi nhuận khủng nhưng biến mất sau khi gom vốn.
• Exit scam: chủ dự án bỏ trốn sau khi huy động được tiền từ người dùng.

Như vậy, khi ai đó nói “dự án này có dấu hiệu scam” – tức là họ nghi ngờ có yếu tố lừa đảo, không minh bạch hoặc tiềm ẩn rủi ro mất tiền.

Theo báo cáo mới của Global Anti-Scam Alliance (GASA), trong năm 2024, thiệt hại do hoạt động scam ước tính lên tới 1,03 nghìn tỷ USD trên toàn cầu, cho thấy mức độ phổ biến và nguy hiểm của hành vi này.

2. Các hình thức scam phổ biến hiện nay

Scam ngày nay không chỉ là những vụ lừa đảo trực tiếp, mà còn ẩn trong các giao dịch hàng ngày, từ đầu tư, mua sắm đến mạng xã hội. Điểm chung của mọi hình thức scam là đánh vào tâm lý con người — lòng tin, sự thiếu cảnh giác và mong muốn kiếm tiền nhanh. Dưới đây là các dạng scam phổ biến nhất mà người dùng Việt Nam thường gặp phải.

Scam tài chính và đầu tư

Đây là loại scam xuất hiện nhiều nhất trong thời gian gần đây. Kẻ lừa đảo thường dựng lên các “dự án đầu tư” hấp dẫn, hứa hẹn lợi nhuận cao vượt trội để dụ người tham gia.
Một số chiêu trò thường gặp:

• Đầu tư đa cấp trá hình: kêu gọi góp vốn vào hệ thống, hứa “lãi kép 20-30%/tháng”, trả thưởng cho người giới thiệu.
• Sàn giao dịch giả mạo: mô phỏng giao diện của sàn thật, cho nạp tiền nhưng không thể rút.
• Dự án tài chính ảo: tạo trang web “đẹp như thật”, có giấy phép giả, nhân viên chăm sóc giả, thường hoạt động mạnh vài tháng rồi biến mất.
• Scam coin và token rác: phát hành token mới, bơm giá giai đoạn đầu, sau đó bán tháo và rút hết thanh khoản (pump & dump).

Ví dụ gần đây, nhiều nhà đầu tư tại Việt Nam phản ánh bị mất tiền trong các dự án “đầu tư tài chính 4.0” hứa lãi 25%/tháng, hoạt động qua Telegram, khi hệ thống ngưng rút tiền thì nhóm quản trị biến mất.

Theo Báo cáo Tội phạm mạng toàn cầu 2024 của FBI (Internet Crime Complaint Center – IC3), nhóm lừa đảo đầu tư là loại scam gây thiệt hại lớn nhất, chiếm hơn 30% tổng số vụ việc và thiệt hại hơn 4,6 tỷ USD trên toàn cầu. (Nguồn: ic3.gov/AnnualReport)

Scam thương mại điện tử

Sự bùng nổ của mua sắm online khiến lừa đảo thương mại điện tử trở nên phổ biến hơn bao giờ hết.
Các chiêu trò thường thấy:

• Giả mạo website thương hiệu lớn như Shopee, Tiki, Thế Giới Di Động để dụ người mua chuyển tiền.
• Bán hàng “ảo”: đăng sản phẩm giá rẻ, yêu cầu chuyển khoản trước, sau đó chặn liên hệ.
• Lừa đảo qua hoàn tiền hoặc khuyến mãi: gửi tin nhắn trúng thưởng, yêu cầu nhập thông tin thẻ để “nhận quà”.
• Shop Facebook/Instagram giả: sử dụng hình ảnh thật từ các shop uy tín, khi nhận tiền thì xóa tài khoản.

Theo báo cáo của Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng (Bộ Công Thương Việt Nam), chỉ riêng năm 2024 đã ghi nhận hơn 5.000 phản ánh liên quan đến lừa đảo thương mại điện tử, tăng gần gấp đôi so với năm 2023.

Scam tuyển dụng – việc làm online

Khi nhu cầu làm việc từ xa tăng mạnh, các hình thức scam tuyển dụng cũng bùng nổ.
Một số kiểu phổ biến:

• Tuyển cộng tác viên nhập dữ liệu, like fanpage, đặt đơn ảo với cam kết nhận hoa hồng cao, sau đó yêu cầu “nạp tiền” để “tăng hạn mức nhiệm vụ”.
• Việc nhẹ lương cao: hứa thu nhập 20–30 triệu/tháng chỉ với vài giờ làm việc mỗi ngày.
• Giả danh doanh nghiệp thật: sao chép logo, địa chỉ, gửi email mạo danh HR công ty lớn.
• Thu phí trước khi nhận việc: yêu cầu đặt cọc “đồng phục”, “bảo hiểm” hoặc “đào tạo kỹ năng” rồi biến mất.

Báo VNExpress từng cảnh báo, trong năm 2024, các vụ lừa đảo việc làm trực tuyến đã khiến hàng nghìn người mất từ 3–50 triệu đồng, đặc biệt trên các nền tảng như Zalo và Telegram.

Scam mạng xã hội và giả danh cá nhân

Đây là hình thức scam dễ xảy ra nhất với người dùng Việt Nam. Kẻ gian lợi dụng sự quen thuộc để chiếm đoạt tài sản.
Cách thức thường thấy:

• Giả danh người thân, bạn bè, sếp, gửi tin nhắn “mượn tiền gấp” kèm hình ảnh, giọng nói thật (sử dụng AI deepfake).
• Giả mạo người nổi tiếng kêu gọi đầu tư, bán khóa học, hoặc phát thưởng “tri ân người hâm mộ”.
• Tạo group hoặc fanpage “đầu tư uy tín”, “kinh doanh online”, sau đó dẫn dụ vào sàn giả.

Theo Cục An toàn thông tin (Bộ Thông tin và Truyền thông), chỉ trong nửa đầu năm 2025 đã ghi nhận hơn 10.000 phản ánh về tài khoản mạng xã hội giả mạo, tăng hơn 30% so với cùng kỳ năm trước.

Scam tiền điện tử và ví crypto

Scam trong lĩnh vực crypto ngày càng tinh vi và khó nhận biết.
Một số dạng phổ biến:

• Airdrop lừa đảo: gửi link “nhận token miễn phí” để dụ người dùng nhập seed phrase.
• Website phishing: giao diện giống hệt sàn thật (Binance, Coinbase, MetaMask), chỉ khác 1 ký tự trong tên miền.
• Dự án DeFi hoặc GameFi ảo: tạo website và token, quảng bá qua KOL rồi “rug pull” – rút hết thanh khoản.
• Ứng dụng ví giả: tải từ kho không chính thức, khi người dùng nhập private key là mất toàn bộ tài sản.

Theo Báo cáo Crypto Crime 2025 của Chainalysis, tổng thiệt hại toàn cầu từ các vụ scam trong lĩnh vực tiền điện tử năm 2024 đạt khoảng 10,9 tỷ USD, tăng gần 25% so với 2023.

Scam tình cảm (Romance scam)

Đây là dạng scam đánh vào cảm xúc – thường xảy ra qua mạng xã hội, ứng dụng hẹn hò hoặc email.
Cách thức:

• Kẻ lừa tự giới thiệu là người thành đạt, quân nhân hoặc kỹ sư nước ngoài.
• Tán tỉnh, trò chuyện hàng tháng để tạo lòng tin.
• Sau đó viện lý do “bị kẹt tiền”, “muốn gửi quà”, “đang gặp sự cố” và yêu cầu nạn nhân chuyển tiền.
• Một số trường hợp bị dụ “đầu tư chung” vào dự án ảo hoặc chuyển tiền ra nước ngoài.

Theo Báo cáo của FBI – Internet Crime Complaint Center (IC3) năm 2024, nhóm “romance scam” gây thiệt hại hơn 1,35 tỷ USD, là loại scam cá nhân gây thiệt hại trung bình cao nhất (trên 14.000 USD/vụ).

Như vậy, scam có thể xuất hiện ở mọi ngóc ngách đời sống trực tuyến — từ tài chính, việc làm, đến các mối quan hệ cá nhân. Càng hiểu rõ cách thức hoạt động của từng loại, bạn càng dễ nhận ra “báo động đỏ” trước khi quá muộn.

3. Dấu hiệu nhận biết một vụ scam

Phần lớn các vụ scam đều có “mẫu số chung” – chúng luôn khiến nạn nhân cảm thấy hối thúc, tin tưởng và… không kịp suy nghĩ kỹ. Dù chiêu trò có tinh vi đến đâu, bạn vẫn có thể phát hiện nếu chú ý những dấu hiệu sau:

Lời hứa “lợi nhuận cao, không rủi ro”

Khi ai đó nói bạn có thể kiếm 20–30% lợi nhuận mỗi tháng mà không cần làm gì, gần như chắc chắn đó là scam. Không có khoản đầu tư nào vừa sinh lời cao vừa an toàn tuyệt đối.
Các dự án scam thường nói rằng họ “có công nghệ độc quyền”, “AI giao dịch tự động”, hoặc “đội ngũ chuyên gia quốc tế” – nhưng không thể chứng minh nguồn gốc thật.

Thông tin thiếu minh bạch, không xác thực được

Scam luôn né tránh minh bạch:

• Không có địa chỉ rõ ràng, giấy phép hoạt động, hoặc người chịu trách nhiệm pháp lý.
• Website đăng ký ở nước ngoài, ẩn thông tin tên miền (whois privacy).
• Hình ảnh đội ngũ hoặc văn phòng lấy từ Internet.
• Không có báo cáo tài chính hay đối tác thật.
  Nếu một “dự án” chỉ hoạt động trên Telegram, Facebook, hoặc website duy nhất, hãy cảnh giác cao độ.

Tạo áp lực thời gian để thúc đẩy hành động nhanh

Một chiêu kinh điển của scam là ép bạn ra quyết định ngay:

• “Chỉ còn 2 suất cuối cùng.”
• “Chương trình kết thúc trong 3 tiếng.”
• “Nếu không chuyển tiền hôm nay, bạn sẽ mất cơ hội.”
  Họ tạo cảm giác FOMO (sợ bỏ lỡ cơ hội) để bạn không kịp kiểm chứng thông tin. Người càng nóng vội, càng dễ rơi vào bẫy.

Sử dụng link hoặc ứng dụng lạ để thu thập thông tin

Các vụ scam hiện đại thường bắt đầu bằng một đường link – trông rất thật, nhưng chỉ sai khác một ký tự nhỏ.
Ví dụ: thay vì “binance.com” là “binannce.com”, hoặc “vietcombank.com.vn” thành “vietcornbank.com.vn”.

Khi người dùng đăng nhập, thông tin tài khoản hoặc mã OTP sẽ bị đánh cắp ngay.
Ngoài ra, nhiều ứng dụng “đặt việc”, “nhận thưởng”, “kiếm tiền online” cũng ẩn mã độc, âm thầm lấy quyền truy cập ví hoặc danh bạ của bạn.

Yêu cầu cung cấp thông tin cá nhân hoặc chuyển tiền trước

Đây là “lá cờ đỏ” rõ ràng nhất. Một cá nhân hoặc tổ chức uy tín sẽ không bao giờ yêu cầu bạn chuyển tiền hoặc gửi mã OTP trước khi xác minh danh tính.
Các dạng scam thường yêu cầu:

• Cung cấp mã OTP, seed phrase, mật khẩu.
• Gửi phí “kích hoạt tài khoản”, “phí bảo hiểm”, “phí xác minh”.
• Thanh toán trước khi nhận hàng hoặc nhận thưởng.
  Một khi bạn đã chuyển tiền, rất khó để lấy lại – bởi kẻ gian thường sử dụng ví ẩn danh hoặc tài khoản nước ngoài.

Dấu hiệu nhận biết kỹ thuật

Nếu bạn quen với Internet, có thể kiểm tra thêm bằng các công cụ sau:

• Dùng Whois.domaintools.com để xem ngày đăng ký website – nếu mới lập vài tháng, khả năng cao là scam.
• Kiểm tra độ tin cậy của domain qua Scamadviser.com hoặc URLVoid.com.
• Tìm tên dự án hoặc sàn kèm từ khóa “lừa đảo”, “scam”, “fraud” trên Google và Reddit – nếu có nhiều cảnh báo, hãy dừng lại.

Theo báo cáo của Google và Interpol năm 2025, hơn 70% các vụ scam online đều bắt đầu bằng một đường link hoặc lời mời trên mạng xã hội, và 60% nạn nhân thừa nhận họ không kiểm tra nguồn trước khi bấm vào link

4. Cách phòng tránh scam hiệu quả

Scam chỉ có thể tồn tại khi người dùng thiếu cảnh giác hoặc thiếu kiến thức. Vì vậy, cách tốt nhất để bảo vệ mình không phải là “chạy theo từng vụ lừa đảo mới”, mà là xây dựng thói quen phòng vệ số vững chắc. Dưới đây là những bước thực tế, dễ áp dụng mà bạn có thể làm ngay hôm nay.

Kiểm tra kỹ thông tin trước khi đầu tư hoặc chuyển tiền

Trước khi bạn bỏ ra bất kỳ khoản tiền nào, hãy tìm hiểu:

• Dự án có giấy phép hoạt động hay không (đặc biệt trong lĩnh vực tài chính, ngoại hối, tiền điện tử).
• Người sáng lập, địa chỉ công ty, đối tác có thật hay không – bạn có thể tra cứu qua trang opencorporates.com hoặc mas.gov.sg (với các tổ chức tài chính quốc tế).
• Tên dự án có xuất hiện trong danh sách cảnh báo của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước Việt Nam hoặc Cục An ninh mạng – Bộ Công an hay không.

Nếu bạn không tìm thấy thông tin rõ ràng, hoặc chỉ thấy bài PR, lời khen “ngọt ngào” từ người tham gia – hãy coi đó là tín hiệu cảnh báo.

Không bấm vào link lạ hoặc tin nhắn “trúng thưởng”

Đây là “cánh cửa” mở ra hầu hết các vụ scam trực tuyến.

• Tuyệt đối không bấm vào link trong email, SMS hoặc tin nhắn mạng xã hội nếu không rõ nguồn gửi.
• Không tải ứng dụng hoặc file đính kèm từ nguồn không chính thức.
• Kiểm tra kỹ tên miền, chỉ nên đăng nhập qua đường dẫn chính thức (ví dụ: www.binance.com, không phải binance-gift.com).

Theo báo cáo “State of the Internet 2025” của Akamai Technologies, hơn 65% các vụ lừa đảo trực tuyến bắt đầu từ đường link giả hoặc ứng dụng độc hại cài trên điện thoại người dùng.

Bảo vệ thông tin cá nhân và tài khoản ngân hàng

Hãy xem mọi dữ liệu cá nhân như tài sản quý giá.

• Không cung cấp mã OTP, seed phrase, mật khẩu ví crypto cho bất kỳ ai, kể cả người tự xưng là nhân viên ngân hàng.
• Kích hoạt xác thực hai lớp (2FA) cho tất cả tài khoản quan trọng: email, ngân hàng, ví điện tử.
• Không dùng cùng một mật khẩu cho nhiều nền tảng.
• Kiểm tra lịch sử đăng nhập tài khoản định kỳ, nếu phát hiện truy cập lạ hãy đổi mật khẩu ngay.

Tìm hiểu kỹ về sàn giao dịch và dự án trước khi tham gia

Nhiều người mất tiền chỉ vì “bạn bè rủ đầu tư, ai cũng làm nên chắc không sao”. Thực tế, đó là chiến thuật lan truyền của các mô hình Ponzi.

• Chỉ chọn các sàn, ví, dự án có giấy phép hoạt động rõ ràng và được kiểm toán bảo mật.
• Đọc kỹ điều khoản rút tiền, bảo mật và chính sách khách hàng.
• Nếu là dự án đầu tư tài chính hoặc crypto, hãy kiểm tra whitepaper, đội ngũ phát triển, và hợp đồng thông minh (smart contract) qua etherscan.io.

Theo báo cáo “Crypto Crime 2025” của Chainalysis, hơn 80% nhà đầu tư bị mất tiền từ các dự án không có kiểm toán hợp đồng thông minh hoặc đội ngũ ẩn danh.

Cảnh giác với “cảm xúc” và “áp lực”

Nhiều vụ scam không đánh vào lý trí mà đánh vào cảm xúc.

• Nếu ai đó khiến bạn cảm thấy vội vàng, tội lỗi, hoặc sợ mất cơ hội, hãy dừng lại ngay.
• Không nên ra quyết định tài chính khi đang tức giận, lo lắng hoặc hưng phấn.
• Tập thói quen kiểm chứng chéo thông tin: hỏi người đáng tin, đọc phản hồi cộng đồng, hoặc tra cứu từ khóa “dự án + lừa đảo” trên Google trước khi hành động.

Theo một nghiên cứu của University of Cambridge 2024, hơn 60% nạn nhân scam thừa nhận họ đã nghi ngờ nhưng vẫn làm theo vì sợ bỏ lỡ cơ hội. Điều đó cho thấy yếu tố tâm lý chi phối mạnh hơn lý trí trong các vụ lừa đảo tài chính.

5. Làm gì khi bị Scam

Không ai muốn trở thành nạn nhân, nhưng nếu bạn lỡ bị scam, điều quan trọng nhất là bình tĩnh và hành động nhanh. Phần lớn người bị lừa mất tiền đều im lặng hoặc xóa hết dữ liệu vì xấu hổ — điều đó chỉ khiến việc truy tìm thủ phạm khó hơn. Dưới đây là hướng dẫn cụ thể bạn nên làm ngay khi phát hiện bị scam.

Giữ lại toàn bộ bằng chứng liên quan

Ngay khi nhận ra mình bị lừa, tuyệt đối không xóa tin nhắn, không chặn người lừa, mà hãy:

• Chụp lại màn hình toàn bộ tin nhắn, giao dịch, hóa đơn chuyển tiền, email, hoặc lịch sử trò chuyện.
• Ghi lại ngày, giờ, số tài khoản, số điện thoại, ID Telegram/Facebook/Zalo, hoặc đường link website.
• Nếu bị lừa qua website, hãy dùng archive.ph hoặc web.archive.org để lưu lại bản sao trang web (phòng khi kẻ gian xóa sau đó).
• Lưu lại các thông tin giao dịch ngân hàng (mã lệnh, thời gian, số tiền). Đây là dữ liệu quan trọng giúp ngân hàng hoặc cơ quan điều tra truy vết.

Báo ngay cho ngân hàng hoặc nền tảng liên quan

Nếu bạn vừa chuyển tiền, cần báo ngay cho ngân hàng để yêu cầu phong tỏa tài khoản nhận.

• Gọi đến tổng đài khẩn của ngân hàng trong vòng 30 phút đầu — đây là “thời gian vàng” để kịp chặn dòng tiền.
• Gửi đơn khiếu nại tại chi nhánh gần nhất, cung cấp bằng chứng chuyển khoản.
• Nếu giao dịch qua ví điện tử (Momo, ZaloPay, ShopeePay…), hãy báo trực tiếp qua tổng đài hỗ trợ khách hàng và gửi email xác nhận vụ việc.

Ngân hàng Nhà nước Việt Nam từng khuyến cáo: nếu báo trong vòng 2 giờ kể từ khi chuyển tiền, khả năng phong tỏa và thu hồi tiền có thể đạt tới 70%, trong khi sau 24 giờ gần như không còn cơ hội.

Trình báo cơ quan công an

Tùy mức độ nghiêm trọng, bạn có thể:

• Đến Công an phường/xã nơi cư trú để lập biên bản ban đầu.
• Gửi đơn tố giác đến Phòng An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (PA05) hoặc Cục Cảnh sát Hình sự (C02).
• Trường hợp bị lừa online, bạn có thể nộp đơn trực tuyến qua Cổng thông tin tố giác tội phạm mạng của Bộ Công an tại: https://bocongan.gov.vn/to-giac-toi-pham.

Khi trình báo, hãy mang theo:

• Bản in sao kê chuyển khoản, tin nhắn, chứng cứ trò chuyện.
• CMND/CCCD bản gốc và bản sao.
• Mô tả ngắn gọn nhưng chi tiết cách vụ việc xảy ra.

Theo thống kê của Cục Cảnh sát Hình sự – Bộ Công an, chỉ trong năm 2024, lực lượng chức năng đã xử lý hơn 4.200 vụ việc lừa đảo trực tuyến với giá trị thiệt hại hơn 5.000 tỷ đồng – nhưng số vụ được báo vẫn chỉ chiếm một phần nhỏ so với thực tế.

Cảnh báo cộng đồng để người khác không bị lừa

Nếu bạn bị lừa qua một kênh cụ thể (Telegram, Facebook, TikTok, website đầu tư…), hãy chủ động:

• Đăng bài cảnh báo lên các nhóm cộng đồng uy tín như Anti Scam Vietnam, Cộng đồng Crypto Việt, Cảnh báo lừa đảo online…
• Gửi báo cáo vi phạm cho nền tảng (Facebook Report, Telegram Spam).
• Liên hệ với các trang tin công nghệ hoặc tài chính để lan tỏa thông tin.

Một bài cảnh báo kịp thời có thể giúp hàng chục người khác tránh mất tiền – và đó cũng là cách thiết thực nhất để chống lại scam.

Tránh “dính scam lần hai”

Khi nạn nhân đăng bài kể chuyện bị lừa, thường có các đối tượng khác giả danh “đội điều tra”, “luật sư hỗ trợ thu hồi tiền”, “dịch vụ gỡ scam” liên hệ. Đây chính là scam chồng scam.

Tuyệt đối không chuyển thêm tiền hoặc cung cấp thông tin cá nhân cho bất kỳ ai hứa “lấy lại tiền giúp”. Các cơ quan công an và ngân hàng không bao giờ thu phí xử lý hay phong tỏa tài khoản.

Tâm lý và bài học cần nhớ

Sau mỗi vụ việc, hãy dành thời gian nhìn lại để hiểu nguyên nhân khiến mình tin tưởng. Đa phần các nạn nhân đều chia sẻ rằng “lúc đó mình nghĩ mình sẽ không bị lừa”.
Việc hiểu rõ cơ chế scam hoạt động, học cách kiểm tra thông tin và chia sẻ kinh nghiệm cho người khác sẽ là “tấm khiên” mạnh nhất để tự bảo vệ trong tương lai.

6. Một số vụ scam điển hình

Biết về scam là chưa đủ – quan trọng hơn là hiểu cách chúng diễn ra trong thực tế. Dưới đây là một số vụ lừa đảo điển hình ở Việt Nam và quốc tế trong những năm gần đây, giúp bạn nhìn rõ hơn “công thức” mà các tổ chức scam thường sử dụng.

Vụ “App làm nhiệm vụ kiếm tiền” – Lừa hàng chục nghìn người Việt

Từ giữa năm 2023 đến 2024, hàng loạt ứng dụng có tên như “Task365”, “JobEarn”, “LuckyCat” lan truyền trên Telegram và TikTok, quảng cáo “làm vài nhiệm vụ mỗi ngày – thu nhập 500.000đ”. Cách thức hoạt động:

• Người dùng được yêu cầu nạp tiền để “mở cấp nhiệm vụ” và hứa hẹn rút được gốc sau vài ngày.
• Ban đầu hệ thống cho rút tiền thật để tạo lòng tin. Sau khi nhiều người nạp thêm, app đột ngột “bảo trì”, ngừng hoạt động và toàn bộ admin biến mất.
  Theo Cục An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05), chỉ riêng tháng 10/2024, đã có hơn 3.000 người tại Việt Nam gửi đơn tố giác, tổng thiệt hại ước tính hơn 200 tỷ đồng.

Vụ “Forex đa cấp – Lion Group”

Từ năm 2020 đến 2022, Lion Group tự xưng là “tổ chức đầu tư tài chính quốc tế”, cam kết lãi 15–20%/tháng nhờ giao dịch forex tự động. Người tham gia chỉ cần “nạp tiền – robot giao dịch thay”. Thực tế, Lion Group không hề có giấy phép của cơ quan quản lý tài chính nào, mà hoạt động theo mô hình Ponzi: dùng tiền người sau trả lãi cho người trước. Khi dòng tiền dừng lại, nhóm quản lý rút khỏi hệ thống và chiếm đoạt hơn 1.000 tỷ đồng. Theo Báo Tuổi Trẻ (2023), hơn 1.000 nhà đầu tư nhỏ lẻ đã mất trắng, nhiều người vay nặng lãi để nạp thêm vốn.

Vụ “Romance scam – Kỹ sư dầu khí Mỹ”

Một phụ nữ tại TP.HCM quen người đàn ông tự xưng là kỹ sư dầu khí Mỹ qua Facebook. Sau vài tháng trò chuyện, người này nói sẽ gửi “quà tặng giá trị lớn” về Việt Nam, nhưng bị “hải quan giữ lại”, yêu cầu đóng phí 40 triệu đồng để nhận. Sau khi chuyển tiền, người phụ nữ không nhận được hàng, tài khoản kia lập tức biến mất. Theo Phòng Cảnh sát hình sự (PC02) – Công an TP.HCM, đây là chiêu trò “romance scam” quen thuộc, thường được điều hành bởi các nhóm tội phạm xuyên quốc gia từ châu Phi, sử dụng hình ảnh giả để lừa tình – chiếm đoạt tiền.

Vụ “Sàn tiền ảo iFan – Bài học đắt giá”

Năm 2018, iFan được quảng bá là “nền tảng blockchain của người Việt”, hứa trả lãi 48%/tháng, kèm thưởng cho người mời thêm nhà đầu tư. Hàng chục nghệ sĩ nổi tiếng được thuê tham dự sự kiện ra mắt, khiến nhiều người tin tưởng. Sau khi huy động hơn 15.000 tỷ đồng từ nhà đầu tư, hệ thống sập, website đóng và các sáng lập viên bỏ trốn. Đến năm 2023, cơ quan chức năng đã khởi tố 12 đối tượng trong vụ án, song phần lớn số tiền không thể thu hồi. Vụ iFan trở thành biểu tượng của cụm từ “scam coin” tại Việt Nam, là lời cảnh báo mạnh mẽ về lòng tham và sự nhẹ dạ trong đầu tư tài chính số.

Vụ “Deepfake giả giọng CEO để lừa chuyển tiền”

Tháng 5/2024, tờ BBC đưa tin về một vụ lừa đảo doanh nghiệp tại Hồng Kông: kế toán công ty nhận được cuộc gọi video từ “Giám đốc tài chính” yêu cầu chuyển hơn 25 triệu USD. Người này tin tưởng vì khuôn mặt và giọng nói y hệt sếp thật — nhưng đó là deepfake được tạo bởi AI. Cảnh sát Hồng Kông sau đó xác nhận toàn bộ cuộc gọi được dàn dựng bằng công nghệ giả mạo hình ảnh và giọng nói, cho thấy scam đang bước sang kỷ nguyên mới: lừa bằng công nghệ cao.
(Nguồn: congan.com.vn)

Kết luận

Thế giới online mang lại cơ hội kết nối và đầu tư vô hạn, nhưng cũng là “mảnh đất màu mỡ” cho những kẻ lợi dụng sự cả tin của người khác. Từ những ứng dụng “kiếm tiền online”, sàn đầu tư ảo cho đến deepfake tinh vi, scam đang ngày càng khó nhận biết và dễ lan truyền.

Hiểu đúng scam là gì, nhận diện sớm các dấu hiệu bất thường, và hành động tỉnh táo trong mọi quyết định tài chính là cách tốt nhất để tự bảo vệ mình. Đừng ngại cảnh giác, đừng xấu hổ khi hỏi lại – bởi mỗi lần bạn kiểm tra kỹ thông tin, là bạn đang giữ an toàn cho chính mình và cả những người xung quanh.

Nếu bạn thấy bài viết hữu ích, hãy chia sẻ để nhiều người hơn hiểu rõ về scam và tránh trở thành nạn nhân tiếp theo. Bởi trong thế giới đầy rẫy cạm bẫy số này, kiến thức chính là tấm khiên mạnh nhất để bảo vệ ví tiền và niềm tin của bạn.